Xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh: Cần thiết để kiến tạo môi trường kinh doanh công bằng

Trong bối cảnh thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân và đẩy mạnh cải cách hệ thống thuế, việc chấm dứt hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh như một nội dung trọng tâm, thu hút sự quan tâm từ cơ quan quản lý nhà nước cũng như cộng đồng kinh doanh. Thuế khoán theo Luật Quản lý thuế 2019 (được sửa đổi, bổ sung năm 2020) là phương pháp xác định nghĩa vụ thuế dựa trên doanh thu khoán do cơ quan thuế ấn định, áp dụng cho hộ kinh doanh quy mô nhỏ chưa có hệ thống kế toán đầy đủ. Thực tiễn cho thấy phương pháp này vẫn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến tính công khai, minh bạch và công bằng trong môi trường kinh doanh.

Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị và Nghị định 70/2025/NĐ-CP của Chính phủ là các quy định mang tính đột phá và đổi mới để điều chỉnh những tồn tại lâu nay của thuế khoán đối với hộ kinh doanh nhằm kiến tạo một môi trường kinh doanh minh bạch, bình đẳng và công bằng giữa các chủ thể kinh doanh.

Thuế khoán - thuận tiện nhưng thiếu công bằng

Mặc dù phương pháp thuế khoán được xây dựng nhằm đơn giản hóa nghĩa vụ thuế cho các hộ kinh doanh quy mô nhỏ, giúp giảm bớt gánh nặng thủ tục và chi phí tuân thủ, nhưng trên thực tế, phương thức này lại bộc lộ nhiều hạn chế về mặt pháp lý lẫn quản lý thực tiễn. Trước hết, tính minh bạch trong việc xác định nghĩa vụ thuế gần như không được đảm bảo. Theo quy định tại Điều 51 Luật Quản lý thuế 2019 được hướng dẫn bởi Điều 13 Thông tư 40/2021/TT-BTC, thuế khoán dựa trên cơ sở kê khai của hộ kinh doanh và cơ sở dữ liệu, ý kiến của Hội đồng tư vấn thuế cấp xã để xác định mức thuế, không phản ánh đúng doanh thu thực tế của hộ kinh doanh. Nguyên tắc xác định này đã tạo ra kẽ hở pháp lý cho việc khai báo doanh thu thấp hoặc không trung thực, dẫn đến tình trạng trốn thuế, thất thu ngân sách nhà nước. Hậu quả là nguồn thu thuế không phản ánh chính xác quy mô và hiệu quả kinh doanh thực tế của các hộ kinh doanh.

Bên cạnh đó, phương pháp thuế khoán còn gây ra sự bất bình đẳng trong môi trường cạnh tranh. Các hộ kinh doanh dù có quy mô và doanh thu thực tế tương đương với các doanh nghiệp kê khai thuế nhưng lại chịu mức thuế thấp hơn đáng kể do áp dụng thuế khoán, dẫn đến nguy cơ gây bất bình đẳng và thiệt hại cho các doanh nghiệp tuân thủ pháp luật thuế. Sự chênh lệch này làm suy giảm tính cạnh tranh lành mạnh giữa các chủ thể kinh doanh, đặc biệt trong bối cảnh doanh nghiệp đang phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế với mức đóng góp tương đối lớn. Điều đó ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Phương pháp thuế khoán cũng đặt ra nhiều khó khăn cho cơ quan thuế trong việc giám sát, thanh tra và kiểm soát nghĩa vụ thuế của người nộp thuế. Việc thiếu số liệu chính xác về doanh thu thực tế khiến cơ quan thuế không thể đánh giá đúng mức độ tuân thủ pháp luật thuế, đồng thời làm giảm hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế. Theo thống kê từ Tổng cục Thuế, tính đến tháng 3/2025, cả nước hiện có gần 2 triệu hộ kinh doanh đang áp dụng phương pháp thuế khoán, trong khi chỉ có khoảng 6.000 hộ kê khai thuế, với mức thuế khoán bình quân là 672.300 đồng/tháng/hộ – thấp hơn đáng kể so với nghĩa vụ thuế theo kê khai[1].

Những tồn tại nêu trên đã bộc lộ rõ sự bất cập trong quy định hiện hành khi chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả doanh thu thực tế của hộ kinh doanh.

Lộ trình chuyển đổi

Theo Điều 51 của Luật Quản lý thuế năm 2019, thuế khoán được áp dụng đối với người nộp thuế là hộ kinh doanh không thực hiện hoặc không thực hiện không đầy đủ chế độ kế toán và không đủ điều kiện nộp thuế theo phương thức kê khai. Đây là phương pháp thuế dựa trên doanh thu khoán do cơ quan thuế ấn định, được hướng dẫn chi tiết tại Thông tư 40/2021/TT-BTC, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ kinh doanh nhỏ, chưa có hệ thống kế toán hoàn chỉnh. Song, thực tiễn cho thấy phương pháp thuế khoán tồn tại nhiều bất cập như thiếu minh bạch, dễ phát sinh gian lận, gây thất thu thuế và tạo ra sự cạnh tranh không công bằng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp.

Trước thực trạng này, Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị (“Nghị quyết 68”) đã chính thức đặt ra chủ trương xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh, với thời hạn chậm nhất là năm 2026. Chủ trương này đã được cụ thể hóa tại Nghị định 70/2025/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 01/6/2025, theo đó quy định bắt buộc hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải chuyển sang kê khai thuế và sử dụng hóa đơn điện tử có kết nối dữ liệu với cơ quan thuế. Đây là bước hiện thực hóa quan trọng, chuyển đổi từ phương pháp thuế khoán sang kê khai thuế dựa trên dữ liệu thực tế, góp phần tăng cường minh bạch và công bằng trong quản lý thuế.

Lộ trình xóa bỏ hình thức thuế khoán trong các văn bản nêu trên được xem là phù hợp với định hướng hiện đại hóa quản lý thuế theo quy định của Luật Quản lý thuế năm 2019, trong đó khuyến khích người nộp thuế thực hiện khai thuế dựa trên doanh thu thực tế, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động quản lý, thay thế phương pháp thuế khoán vốn dựa trên ấn định doanh thu.

Các hộ kinh doanh tại Việt Nam. Nguồn: Báo Điện tử Chính phủ

Tác động đối với hộ kinh doanh

Theo quy định tại khoản 8 Điều 1 Nghị định 70/2025/NĐ-CP, từ ngày 01/6/2025, các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên bắt buộc phải thực hiện kê khai thuế theo phương pháp kê khai và sử dụng hóa đơn điện tử. Đây không chỉ là sự thay đổi đơn thuần về phương thức nộp thuế mà còn đánh dấu bước chuyển mình quan trọng trong quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, từ cơ chế thuế khoán dựa trên doanh thu ước tính sang hệ thống thuế minh bạch, dựa trên doanh thu thực tế và dữ liệu điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. Sự chuyển đổi này nhằm khắc phục những hạn chế cố hữu của thuế khoán như thiếu minh bạch, thất thu thuế và cạnh tranh không công bằng giữa các loại hình kinh doanh.

Tuy nhiên, việc áp dụng quy định mới cũng đặt ra thách thức không nhỏ đối với hộ kinh doanh, đặc biệt là các hộ quy mô nhỏ và vừa. Việc chuyển đổi đòi hỏi hộ kinh doanh gấp rút hoàn thiện hồ sơ pháp lý, xây dựng hệ thống kế toán phù hợp và làm quen với công nghệ hóa đơn điện tử - những yêu cầu mà nhiều hộ kinh doanh hiện vẫn còn hạn chế về kiến thức, kỹ năng và nguồn lực tài chính. Nếu không có sự chuẩn bị và tuân thủ các quy định, hộ kinh doanh sẽ đối mặt với nguy cơ bị xử phạt nghiêm khắc theo quy định tại Nghị định 125/2020/NĐ-CP, bao gồm các hình thức phạt tiền, truy thu thuế, thậm chí các biện pháp cưỡng chế thuế, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh và uy tín của họ.

Ngoài ra, quá trình chuyển đổi này không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là sự thay đổi căn bản trong tư duy quản lý của hộ kinh doanh. Việc chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý số hóa, từ nộp thuế theo mức cố định sang kê khai dựa trên doanh thu thực tế đòi hỏi hộ kinh doanh phải nâng cao năng lực quản trị, kế toán và tuân thủ pháp luật. Đây là thách thức lớn về nhận thức và khả năng thích ứng, đặc biệt trong bối cảnh nhiều hộ kinh doanh vẫn vận hành theo thói quen truyền thống, chưa có hệ thống kế toán bài bản.

Bước cải cách mang tính chiến lược

Việc xóa bỏ thuế khoán đã được xác lập rõ ràng tại Nghị quyết số 68-NQ/TW và được cụ thể hóa trong Nghị định số 70/2025/NĐ-CP như một bước cải cách có tính chiến lược, hướng đến nhiều mục tiêu đồng thời. Giải pháp này không chỉ là sự thay đổi mang tính kỹ thuật, mà còn là một phần quan trọng trong lộ trình cải cách toàn diện chính sách thuế, phù hợp với xu hướng chuyển đổi số và hiện đại hóa công tác quản lý nhà nước.

Trước hết, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang cơ chế kê khai thuế và sử dụng hóa đơn điện tử sẽ góp phần hoàn thiện khung pháp luật về thuế, bảo đảm tính minh bạch trong xác định nghĩa vụ thuế, phù hợp với Luật Quản lý thuế và các văn bản pháp luật liên quan.

Thứ hai, việc áp dụng thống nhất cơ chế quản lý thuế giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp sẽ thu hẹp khoảng cách về nghĩa vụ thuế, góp phần thiết lập mặt bằng cạnh tranh bình đẳng và lành mạnh hơn trên thị trường giúp cho tham vọng có 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030 của Nhà nước khả thi hơn.

Thứ ba, hóa đơn điện tử có kết nối dữ liệu trực tiếp với cơ quan thuế giúp nâng cao hiệu quả giám sát doanh thu, giảm thiểu thất thu ngân sách và phòng ngừa các hành vi tiêu cực trong công tác quản lý thuế.

Nhìn chung, xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh là một bước đi cải cách cần thiết và có cơ sở pháp lý vững chắc, được khẳng định rõ tại Nghị quyết 68-NQ/TW và Nghị định 70/2025/NĐ-CP. Việc triển khai đồng bộ chủ trương này sẽ góp phần nâng cao tính minh bạch, công bằng trong hệ thống thuế, đồng thời thúc đẩy sự phát triển lành mạnh, bền vững của khu vực kinh tế tư nhân.

Luật sư Cao Nguyễn Bảo Liên

Công ty Luật TNHH HM&P