Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng và yêu cầu về minh bạch trong hoạt động doanh nghiệp trở thành tiêu chuẩn toàn cầu, Việt Nam đã đưa quy định về "chủ sở hữu hưởng lợi" (CSHHL) vào Luật Doanh nghiệp 2020. Quy định này không chỉ phản ánh cam kết của Việt Nam trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền, ngăn ngừa tài trợ khủng bố mà còn là một bước tiến quan trọng nhằm cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và thúc đẩy quản trị doanh nghiệp minh bạch.
1. Hiểu rõ khái niệm “Chủ sở hữu hưởng lợi”
Chủ sở hữu hưởng lợi được hiểu là cá nhân hoặc nhóm cá nhân thực sự sở hữu hoặc kiểm soát một pháp nhân, chẳng hạn như công ty, tổ chức, hoặc quỹ, dù họ không nhất thiết phải đứng tên trên các tài liệu pháp lý chính thức. Theo quy định tại Luật Doanh nghiệp 2020 (sửa đổi), chủ sở hữu hưởng lợi là những người có quyền sở hữu trực tiếp hoặc gián tiếp trên 25% vốn điều lệ của công ty, hoặc có quyền kiểm soát các quyết định quan trọng của doanh nghiệp. Quy định này yêu cầu các doanh nghiệp tại Việt Nam phải công khai thông tin về CSHHL và cập nhật thông tin này vào cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp.
Luật Doanh nghiệp 2020 không phải là văn bản pháp luật đầu tiên đề cập đến khái niệm này. Trước đó, các quy định liên quan đã xuất hiện trong Luật Phòng, chống rửa tiền 2022 và các văn bản hướng dẫn thi hành của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Tuy nhiên, việc chính thức đưa quy định CSHHL vào Luật Doanh nghiệp 2020 đánh dấu một bước tiến trong việc hệ thống hóa và tăng cường tính pháp lý của yêu cầu này, nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và nhu cầu quản lý trong nước.
Quy định CSHHL không chỉ giúp xác định rõ ràng ai là người thực sự kiểm soát doanh nghiệp mà còn hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc giám sát các giao dịch tài chính, ngăn chặn các hành vi bất hợp pháp như rửa tiền, trốn thuế, hoặc sử dụng công ty bình phong để che giấu tài sản. Đây là một công cụ quan trọng trong việc xây dựng một nền kinh tế minh bạch và bền vững, đáp ứng các tiêu chuẩn tiến bộ của quốc tế.
2. Việt Nam đưa quy định chủ sở hữu hưởng lợi vào Luật Doanh nghiệp
a. Khuyến nghị từ các tổ chức quốc tế
Việt Nam, với tư cách là thành viên của Tổ chức Hành động Tài chính Quốc tế (FATF) và tham gia Sáng kiến BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) của OECD, phải đối mặt với các yêu cầu ngày càng nghiêm ngặt về minh bạch tài chính và sở hữu doanh nghiệp. FATF, với 40 khuyến nghị về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định CSHHL trong các giao dịch tài chính quốc tế. Các khuyến nghị này yêu cầu các quốc gia thành viên thiết lập cơ chế để thu thập, lưu trữ và cung cấp thông tin về CSHHL một cách minh bạch và dễ tiếp cận.
Trong khi đó, Sáng kiến BEPS của OECD tập trung vào việc ngăn chặn các hành vi chuyển lợi nhuận ra nước ngoài nhằm trốn thuế[1]. Một trong những yêu cầu quan trọng của BEPS là các quốc gia phải có hệ thống dữ liệu về chủ sở hữu hưởng lợi để đảm bảo tính minh bạch trong các hoạt động kinh doanh xuyên quốc gia. Tại các hội nghị của FATF và OECD, vấn đề minh bạch sở hữu luôn là trọng tâm, với các quốc gia bị yêu cầu xây dựng cơ sở dữ liệu CSHHL để hỗ trợ kiểm tra và giám sát.
Việc Việt Nam đưa quy định CSHHL vào Luật Doanh nghiệp 2020 là một nỗ lực nhằm đáp ứng các khuyến nghị này, tránh nguy cơ bị đưa vào danh sách đen của FATF hoặc bị hạn chế tiếp cận hệ thống tài chính toàn cầu. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang tìm cách thu hút đầu tư nước ngoài và nâng cao vị thế trong nền kinh tế toàn cầu.
b. Ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế nếu không tuân thủ
Việc không tuân thủ các khuyến nghị của FATF và OECD có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với Việt Nam. Thứ nhất, quốc gia có thể bị liệt vào danh sách các nước có nguy cơ cao về rửa tiền và tài trợ khủng bố, gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín quốc gia. Thứ hai, các tổ chức tài chính quốc tế có thể áp đặt các biện pháp hạn chế đối với các giao dịch tài chính liên quan đến Việt Nam, làm giảm khả năng thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Thứ ba, việc thiếu minh bạch trong thông tin sở hữu có thể dẫn đến thất thu thuế, lợi dụng pháp nhân để che giấu tài sản, và cản trở sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Do đó, việc đưa quy định CHSHL vào Luật Doanh nghiệp 2020 là một bước đi chiến lược nhằm đảm bảo Việt Nam tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời bảo vệ nền tài chính quốc gia khỏi các rủi ro liên quan đến các hoạt động tài chính bất hợp pháp.
c. Yêu cầu từ nội tại của Việt Nam trước bối cảnh mới
Thứ nhất, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố
Rửa tiền và tài trợ khủng bố là những vấn đề nhức nhối trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang phát triển nhanh chóng và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Điều này được thể hiện rất rõ Việt Nam là thành viên chính thức của nhiều tổ chức quốc tế cũng như ký kết nhiều hiệp định, FTA với nhiều quốc gia, khu vực trên thế giới. Ngày càng dễ nhận ra các tổ chức tội phạm thường lợi dụng các công ty bình phong hoặc pháp nhân giả để che giấu nguồn gốc của các khoản tiền bất hợp pháp. Quy định CSHHL sẽ giúp các cơ quan chức năng truy xuất được thông tin về những cá nhân hoặc tổ chức đứng sau các pháp nhân này, từ đó phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm.
Chẳng hạn thông qua việc yêu cầu doanh nghiệp công khai thông tin CSHHL, cơ quan thuế và cơ quan điều tra có thể dễ dàng kiểm tra nguồn gốc tài sản, dòng tiền và các hoạt động tài chính bất thường. Điều này không chỉ giúp bảo vệ hệ thống tài chính quốc gia mà còn tăng cường khả năng hợp tác quốc tế trong việc truy quét tội phạm tài chính xuyên quốc gia, một loại tội phạm ngày càng phức tạp và tinh vi.
Thứ hai, nâng cao tính minh bạch trong quản trị doanh nghiệp
Minh bạch trong quản trị doanh nghiệp là một yếu tố then chốt để xây dựng niềm tin với các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Việc công khai thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi giúp giảm thiểu các hành vi gian lận, như sử dụng người đứng tên thay (nominee) để che giấu quyền sở hữu thực sự. Điều này đặc biệt quan trọng trong các doanh nghiệp có cấu trúc sở hữu phức tạp hoặc có sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài.
Một môi trường kinh doanh minh bạch không chỉ nâng cao uy tín của các doanh nghiệp Việt Nam mà còn giúp thu hút các dòng vốn đầu tư quốc tế. Trong bối cảnh Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do như CPTPP và EVFTA, việc đảm bảo minh bạch về sở hữu doanh nghiệp là yếu tố cần thiết để đáp ứng các yêu cầu của các đối tác quốc tế.
Thứ ba, tăng cường khả năng quản lý và kiểm tra doanh nghiệp
Quy định CSHHL tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám sát và kiểm tra hoạt động của các doanh nghiệp. Thông qua cơ sở dữ liệu về CSHHL, các cơ quan chức năng có thể dễ dàng xác minh thông tin về các cá nhân hoặc tổ chức kiểm soát doanh nghiệp, từ đó phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm như trốn thuế, gian lận tài chính, hoặc lợi dụng pháp nhân để thực hiện các hoạt động bất hợp pháp.
Hơn nữa, việc kiểm soát thông tin CSHHL còn giúp cải thiện hiệu quả thu thuế, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực hiện đại hóa hệ thống quản lý thuế. Điều này góp phần tăng cường nguồn lực tài chính cho ngân sách nhà nước, hỗ trợ các chương trình phát triển kinh tế - xã hội.
d. Hội nhập quốc tế và yêu cầu pháp lý từ việc này
- Các hiệp định thương mại tự do (FTA)
Việt Nam hiện là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do, bao gồm Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), và các hiệp định song phương với các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, và Hoa Kỳ[2]. Các hiệp định này đều yêu cầu các quốc gia thành viên duy trì một môi trường kinh doanh minh bạch và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về quản lý tài chính.
Đưa quy định CSHHL vào Luật Doanh nghiệp 2020 là một phần trong nỗ lực của Việt Nam để đáp ứng các yêu cầu này. Bằng cách đảm bảo minh bạch về sở hữu doanh nghiệp, Việt Nam không chỉ củng cố vị thế trong các hiệp định thương mại mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp trong nước mở rộng ra thị trường quốc tế.
- Đẩy mạnh công cuộc cải cách pháp lý trong nước
Việc đưa quy định CSHHL vào Luật Doanh nghiệp 2020 là một phần của quá trình cải cách pháp lý tại Việt Nam, hướng tới hiện đại hóa hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Quy định này không chỉ phục vụ mục tiêu chống rửa tiền mà còn góp phần xây dựng một nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc cải thiện môi trường kinh doanh, thúc đẩy sự cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư.
3. Thách thức và giải pháp cho Việt Nam
Mặc dù quy định CSHHL mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai vẫn đối mặt với một số thách thức. Thứ nhất, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, có thể gặp khó khăn trong việc tuân thủ yêu cầu công khai thông tin CSHHL do thiếu nguồn lực hoặc các nhân sự phụ trách hiểu biết về quy định này để tuân thủ. Thứ hai, việc xây dựng và duy trì cơ sở dữ liệu CSHHL đòi hỏi đầu tư lớn vào công nghệ và nhân sự. Thứ ba, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như cơ quan thuế, ngân hàng, và cơ quan đăng ký kinh doanh để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả của hệ thống.
Để giải quyết các thách thức này, Việt Nam cần tăng cường công tác tuyên truyền, hướng dẫn doanh nghiệp về quy định CSHHL, đồng thời đầu tư vào cơ sở hạ tầng công nghệ để quản lý dữ liệu. Ngoài ra, việc hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ thông tin và kinh nghiệm cũng sẽ giúp Việt Nam triển khai quy định này một cách hiệu quả hơn.
Việc đưa quy định về chủ sở hữu hưởng lợi vào Luật Doanh nghiệp 2020 là một bước tiến quan trọng của Việt Nam trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, cải thiện môi trường đầu tư, và xây dựng một nền kinh tế minh bạch, bền vững. Quy định này không chỉ giúp Việt Nam tuân thủ các cam kết với FATF, OECD và các hiệp định thương mại tự do mà còn tăng cường khả năng quản lý tài chính, chống rửa tiền và ngăn ngừa các hoạt động bất hợp pháp. Dù còn nhiều thách thức trong quá trình triển khai, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan, quy định CSHHL sẽ góp phần đưa Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành một nền kinh tế hiện đại, hội nhập và cạnh tranh trên trường quốc tế.
.png)
+84 28 7308 0839
hmplaw.vn
