Vai trò của công ty luật trong hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ của doanh nghiệp

Trong bối cảnh nguồn tín dụng ngân hàng đang được kiểm soát chặt chẽ và nhu cầu huy động vốn trung – dài hạn ngày càng tăng, trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đã nổi lên như một kênh tài chính quan trọng, giúp doanh nghiệp mở rộng sản xuất, cơ cấu lại vốn hoặc tài trợ cho các dự án đầu tư quy mô lớn. Tuy nhiên, hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ không đơn thuần là một giao dịch tài chính, mà là một quy trình pháp lý phức tạp, chịu sự điều chỉnh bởi nhiều văn bản quy phạm pháp luật với yêu cầu chặt chẽ về điều kiện, thủ tục và minh bạch thông tin.

Trong bối cảnh đó, các công ty luật chuyên nghiệp đóng vai trò then chốt không chỉ trong việc đảm bảo tính tuân thủ pháp luật, mà còn giúp doanh nghiệp thiết kế cấu trúc phát hành hiệu quả, phòng ngừa rủi ro và bảo vệ lợi ích trong suốt quá trình phát hành. Bài viết này sẽ phân tích toàn diện vai trò của công ty luật trong hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ, từ góc độ pháp lý cũng như thực tiễn cung cấp dịch vụ này cho doanh nghiệp.

Khung pháp lý điều chỉnh hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ tại Việt Nam

Phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại Việt Nam hiện được điều chỉnh chủ yếu bởi các văn bản pháp luật như Luật Doanh nghiệp 2020, Luật Chứng khoán 2019, Nghị định số 153/2020/NĐ-CP về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ trong nước và quốc tế, Nghị định số 65/2022/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 153 nhằm siết chặt các điều kiện phát hành va các quy định hướng dẫn của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Sở Giao dịch Chứng khoán, Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước (trong trường hợp có yếu tố ngoại tệ).

Theo các quy định này, việc phát hành trái phiếu riêng lẻ chỉ được thực hiện bởi doanh nghiệp đáp ứng điều kiện nhất định về vốn, thời gian hoạt động, kết quả tài chính, mục đích sử dụng vốn và giới hạn nhà đầu tư. Đồng thời, doanh nghiệp phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ công bố thông tin trước, trong và sau phát hành. Các hành vi vi phạm có thể bị xử phạt nghiêm trọng, bao gồm buộc thu hồi trái phiếu, hoàn trả tiền cho nhà đầu tư, hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu gian lận.

Vai trò toàn diện của công ty luật trong quy trình phát hành trái phiếu riêng lẻ

Đánh giá tính hợp pháp và đủ điều kiện phát hành

Công ty luật là đơn vị đầu tiên kiểm tra toàn diện tư cách pháp lý của doanh nghiệp phát hành. Hoạt động này thường là các công việc như:

• Kiểm tra vốn điều lệ, ngành nghề kinh doanh, thời gian hoạt động thực tế;
• Đánh giá kết quả tài chính (lợi nhuận, kiểm toán báo cáo tài chính…);
• Kiểm tra tình trạng công bố thông tin định kỳ;
• Phân tích mục đích sử dụng vốn có phù hợp quy định hay không;
• Rà soát giới hạn số lượng nhà đầu tư (dưới 100 nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp).

Thông qua đó, công ty luật giúp doanh nghiệp xác định liệu có đủ điều kiện phát hành hay cần điều chỉnh kế hoạch, đồng thời tránh các sai sót pháp lý ngay từ khâu chuẩn bị phát hành.

Thiết kế cấu trúc trái phiếu tối ưu và hợp pháp

Một công ty luật giàu kinh nghiệm sẽ tư vấn cấu trúc trái phiếu phù hợp với chiến lược tài chính và điều kiện thực tế của doanh nghiệp, như: (1) Xác định kỳ hạn trái phiếu phù hợp với dòng tiền; (2) Tư vấn mức lãi suất, kỳ trả lãi và quyền chọn chuyển đổi (nếu có) (3) Xây dựng phương án bảo đảm (nếu sử dụng tài sản thế chấp hoặc bảo lãnh); (4) Thiết kế các điều khoản đặc biệt như: mua lại trước hạn, chuyển đổi thành cổ phần, điều chỉnh lãi suất theo sự kiện thị trường….

Doanh nghiệp phát hành đều hiểu rằng nếu việc cấu trúc trái phiếu không được xây dựng hợp lý có thể khiến trái phiếu trở nên khó hấp dẫn với nhà đầu tư, hoặc tiềm ẩn rủi ro vi phạm quy định, gây thiệt hại nghiêm trọng cho doanh nghiệp trong quá trình huy động vốn từ kênh này.

Soạn thảo và rà soát toàn bộ hồ sơ pháp lý

Các văn bản trong bộ hồ sơ phát hành trái phiếu của doanh nghiệp phải được soạn thảo chính xác, đầy đủ và phù hợp với quy định hiện hành. Một bộ hồ sơ tiêu chuẩn thông thường bao gồm các tài liệu như:

• Phương án phát hành được phê duyệt bởi Đại hội đồng cổ đông hoặc Hội đồng quản trị
• Bản công bố thông tin trước phát hành
• Điều khoản trái phiếu và hợp đồng liên quan (hợp đồng tư vấn, hợp đồng bảo lãnh phát hành nếu có, hợp đồng bảo đảm…)
• Hợp đồng giữa doanh nghiệp và các bên thứ ba (đại lý phát hành, đại lý đăng ký/lưu ký, tổ chức kiểm toán…)
• Các cam kết bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và nghĩa vụ công bố thông tin sau phát hành

Công ty luật sẽ là đơn vị chịu trách nhiệm soạn thảo và/hoặc soát xét toàn bộ các tài liệu này, đảm bảo tính pháp lý chặt chẽ, ngôn ngữ chính xác và đồng bộ với quy định pháp luật.

Hỗ trong quá trình công bố thông tin và các hoạt động sau phát hành

Sau khi phát hành, doanh nghiệp có nghĩa vụ thực hiện các báo cáo định kỳ, công bố thông tin bất thường nếu có sự kiện ảnh hưởng đến nghĩa vụ trả nợ. Công ty luật với vai trò, trách nhiệm của đơn vị tư vấn có thể sẽ phải: (i) Soạn thảo thông báo công bố thông tin lên Sở Giao dịch Chứng khoán; (ii) Hướng dẫn biểu mẫu báo cáo định kỳ gửi Ủy ban Chứng khoán; (iii) Tư vấn cách xử lý các sự kiện bất thường; vi phạm cam kết, hoãn trả lãi, thay đổi phương án sử dụng vốn…; (v) Làm việc với cơ quan quản lý trong trường hợp bị thanh tra, kiểm tra hoặc yêu cầu cung cấp hồ sơ

Vai trò này của công ty luật là đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Chính phủ, đặc biệt các cơ quan quản lý trực tiếp như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang tăng cường hậu kiểm hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp, nhằm tránh tái diễn các vụ việc đã xảy ra tại các công ty như Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát và một số công ty khác trong thời điểm bùng nổ hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ trên thị trường.

Đại diện doanh nghiệp trong các tranh chấp phát sinh

Trong trường hợp phát sinh tranh chấp với nhà đầu tư, ngân hàng giám sát hoặc bên bảo đảm, công ty luật đóng vai trò là đại diện bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp trong các giai đoạn từ giai đoạn thương lượng, hòa giải với các bên liên quan, đến giai đoạn soạn thảo thông báo, văn bản giải trình gửi nhà đầu tư và cơ quan chức năng, cũng như có thể tham gia tố tụng nếu tranh chấp được đưa ra tòa án hoặc trọng tài. Đây là thời điểm mà vai trò của công ty luật là tư vấn chiến lược pháp lý để bảo vệ uy tín và giảm thiểu thiệt hại cho doanh nghiệp

Thực tế cho thấy, các đợt phát hành trái phiếu thành công tại Việt Nam hiện nay hầu hết đều có sự tham gia của một hoặc nhiều công ty luật chuyên nghiệp. Một số hãng luật tên tuổi và uy tín trong lĩnh vực thị trường vốn thường xuyên tham gia tư vấn pháp lý cho các thương vụ trái phiếu lớn trong các lĩnh vực bất động sản, năng lượng, sản xuất, công nghệ...

Không chỉ ở vai trò tư vấn pháp lý, công ty luật còn là “cầu nối” giữa doanh nghiệp và các bên liên quan như: tổ chức phát hành, ngân hàng bảo lãnh, đơn vị kiểm toán, công ty chứng khoán, cơ quan quản lý... Tính minh bạch, chuyên nghiệp và uy tín của công ty luật góp phần tạo niềm tin cho nhà đầu tư và nâng cao khả năng huy động vốn thành công cho doanh nghiệp.

Hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại Việt Nam đang bước vào giai đoạn “hậu điều chỉnh”, với yêu cầu ngày càng cao về tính minh bạch và tuân thủ pháp luật. Trong bối cảnh đó, vai trò của công ty luật không còn chỉ là hỗ trợ pháp lý đơn thuần, mà là người đồng hành chiến lược, giúp doanh nghiệp lường trước và phòng ngừa rủi ro pháp lý và đảm bảo an toàn, hiệu quả cho hoạt động phát hành trái phiếu được kiểm soát, quản lý ngày càng khắt khe bởi các cơ quan quản lý. Việc lựa chọn một công ty luật uy tín, giàu kinh nghiệm, am hiểu thị trường và linh hoạt trong tư duy triển khai là yếu tố then chốt, quyết định không chỉ sự thành công của đợt phát hành, mà còn đảm bảo cho sự phát triển bền vững và an toàn tài chính của doanh nghiệp trong dài hạn.

Luật sư Nguyễn Nhật Dương

Công ty Luật TNHH HM&P