Ngành dược phẩm toàn cầu bước vào giai đoạn chuyển mình và những tác động tới thị trường Việt Nam

Ngành dược phẩm toàn cầu đang bước vào một giai đoạn chuyển mình đầy mạnh mẽ. Những biến động địa chính trị, sự tiến bộ thần tốc của công nghệ, cùng với áp lực pháp lý ngày càng lớn đã và đang tái định hình cách thức ngành dược vận hành, với rất nhiều đổi mới và mở rộng phạm vi hoạt động cũng như ảnh hưởng của nó đến đời sống nhân loại. Báo cáo “Healthcare & Life Sciences Market Update”[1] của Latham & Watkins – một trong những Công ty luật hàng đầu thế giới – gần đây đã chỉ ra những xu hướng then chốt mang tính chiến lược toàn cầu. Đáng chú ý, nhiều xu hướng trong số đó đã và đang tạo ra những ảnh hưởng lan tỏa rõ rệt tới Việt Nam – một thị trường dược phẩm đang trên đà phát triển mạnh mẽ tại khu vực Đông Nam Á.

Năm 2025 chứng kiến sự bùng nổ của các thương vụ mua bán và sáp nhập (M&A) trong lĩnh vực dược phẩm và lĩnh vực sinh học. Động lực chính đến từ áp lực tăng trưởng, sự đòi hỏi về đổi mới sáng tạo và nhu cầu chiếm lĩnh thị trường mới. Các “ông lớn” dược phẩm toàn cầu đang ưu tiên mua lại các công ty công nghệ sinh học (biotech), nền tảng trí tuệ nhân tạo (AI) phục vụ nghiên cứu thuốc, và các doanh nghiệp sở hữu công nghệ sản xuất sinh học tiên tiến.

Bên cạnh động lực thị trường, quá trình M&A hiện nay cũng được thúc đẩy bởi xu hướng “tái cơ cấu chuỗi giá trị toàn cầu” – nơi các tập đoàn muốn phân tán rủi ro địa chính trị và tìm kiếm năng lực sản xuất ở các thị trường mới nổi.

Từ hậu quả của đại dịch COVID-19 cho đến cuộc xung đột kéo dài giữa Nga và Ukraine, chuỗi cung ứng nguyên liệu dược phẩm, thiết bị y tế và sinh phẩm trên toàn cầu đang gặp nhiều rủi ro. Đặc biệt, sự phụ thuộc quá mức vào một số quốc gia cung ứng như Trung Quốc hay Ấn Độ đang buộc các tập đoàn phải tái cấu trúc mạng lưới sản xuất và hậu cần.

Xu hướng “friendshoring”[2] ngày càng phổ biến. Các quốc gia có chi phí sản xuất hợp lý, cơ sở hạ tầng tốt và chính sách ổn định được xem là điểm đến hấp dẫn cho nhà đầu tư dược phẩm quốc tế.

Liên minh châu Âu (EU) đang tiến hành sửa đổi toàn diện Luật Dược phẩm – nỗ lực lớn nhất trong hơn hai thập kỷ qua – nhằm đơn giản hóa phê duyệt thuốc, đẩy nhanh đổi mới và tăng cường khả năng tiếp cận thuốc. Đồng thời, các quy định về bảo vệ dữ liệu y tế và đạo đức nghiên cứu đang siết chặt hơn, đặc biệt trong bối cảnh dữ liệu bệnh nhân trở thành tài sản chiến lược.

Tại Mỹ, Bộ Tư pháp (DOJ) và các cơ quan y tế liên bang tăng cường điều tra hình sự đối với các hành vi gian lận trong bảo hiểm y tế, nghiên cứu lâm sàng và thương mại hóa sản phẩm y tế. Đây là cảnh báo rõ ràng về việc các công ty dược không thể trì hoãn đầu tư vào hệ thống tuân thủ nội bộ[3].

Dữ liệu y tế – đặc biệt là dữ liệu bệnh án, kết quả xét nghiệm và thông tin gen – đang trở thành nguyên liệu đầu vào quan trọng để phát triển thuốc mới và mô hình chăm sóc cá nhân hóa. AI trong dược phẩm không còn là viễn cảnh xa vời, mà là công cụ được triển khai thực tế để rút ngắn thời gian nghiên cứu, phát hiện tác dụng phụ và hỗ trợ thử nghiệm lâm sàng.

Tuy nhiên, khả năng khai thác dữ liệu này đang bị giới hạn bởi các quy định bảo vệ quyền riêng tư nghiêm ngặt từ EU, Hoa Kỳ và nhiều quốc gia trên thế giới. Các quy định này yêu cầu doanh nghiệp phải tuân thủ nhiều lớp pháp lý ở cấp quốc gia và khu vực để bảo vệ dữ liệu cá nhân của người dân.

Mô hình chăm sóc sức khỏe dựa trên giá trị (Value-Based Care) – trong đó việc chi trả y tế dựa vào kết quả điều trị hơn là khối lượng dịch vụ – đang phát triển mạnh ở Mỹ, EU và một số nước OECD. Mô hình này yêu cầu dữ liệu toàn diện, đo lường chính xác hiệu quả điều trị và hợp tác sâu giữa các bên: bệnh viện, công ty dược và nhà bảo hiểm.

Việt Nam – Đích đến mới trong dòng dịch chuyển chuỗi cung ứng

Với vị trí chiến lược gần Trung Quốc, trung tâm kinh tế lớn của khu vực Đông Nam Á và hệ thống cảng biển ngày càng hoàn thiện, Việt Nam đang được các tập đoàn dược phẩm toàn cầu xem xét như một điểm đến tiềm năng để đặt nhà máy hoặc gia công dược phẩm. Tuy nhiên, để thực sự trở thành “mắt xích chiến lược” trong chuỗi cung ứng toàn cầu, Việt Nam đang phải đối mặt và cần phải giải quyết các vấn đề rất lớn như: (1) Phụ thuộc gần như tuyệt đối vào nguồn nguyên liệu dược phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc và Ấn Độ[4]; (2) Các chính sách ưu đãi đầu tư mới hình thành, chưa rõ ràng và hoàn thiện để thu hút các tập đoàn sản xuất dược phẩm hàng đầu thế giới đặt dự án đầu tư sản xuất dược phẩm tại Việt Nam; (3) Khả năng tiếp cận quỹ đất công nghiệp cho dự án dược phẩm quy mô lớn còn hạn chế[5].

Các thương vụ M&A trong ngành dược tại Việt Nam đang tăng về số lượng và giá trị, đặc biệt với sự tham gia của nhà đầu tư từ Nhật Bản, Hàn Quốc và Châu Âu. Xu hướng này mang lại lợi ích về vốn, công nghệ, chuẩn quản trị hiện đại và thị trường đầu ra rộng lớn cho doanh nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, thách thức lớn là việc thiếu khung pháp lý chuyên biệt điều chỉnh M&A trong lĩnh vực dược – vốn có liên quan mật thiết đến an ninh y tế và chính sách giá thuốc. Ngoài ra, với các thủ tục hành chính kéo dài và yêu cầu hồ sơ pháp lý phức tạp trở thành một rào cản không nhỏ để các tập đoàn đa quốc gia có thể đặt chân vào thị trường dược tiềm năng của Việt Nam. Chưa kể, các doanh nghiệp dược được xem là lớn của Việt Nam, nếu so sánh về quy mô, công nghệ, tiềm năng phát triển so với các doanh nghiệp dược trong khu vực cũng như trên thế giới còn rất nhiều hạn chế và thua thiệt. Vì vậy, mặc dù làn sóng M&A trong lĩnh vực dược trên toàn cầu đang rất sôi động nhưng các thương vụ M&A tại Việt Nam trong lĩnh vực này lại rất nhỏ giọt.

Cơ hội tham gia chuỗi giá trị toàn cầu – nhưng phải cải cách pháp lý

Việc các tập đoàn quốc tế tìm đối tác để thực hiện thử nghiệm lâm sàng, nghiên cứu sản phẩm hoặc gia công thuốc mở ra cơ hội cho doanh nghiệp dược Việt. Song song, các tiêu chuẩn quốc tế về đạo đức nghiên cứu, quản trị dữ liệu và báo cáo kết quả cũng được yêu cầu áp dụng nghiêm ngặt.

Luật Dược hiện hành của Việt Nam còn thiếu quy định cụ thể về dữ liệu y học cá nhân. Các quy định về xử lý dữ liệu cá nhân hiện hành chưa phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế như GDPR (EU) hay HIPAA (Mỹ). Đây là rào cản lớn khiến các tổ chức tài trợ nghiên cứu hoặc đầu tư nước ngoài e dè khi hợp tác dài hạn với các đơn vị dược tại Việt Nam khi mà các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, nhất là dữ liệu cá nhân trong lĩnh vực y học vẫn chưa hoàn thiện.

Các bệnh viện công và tư ở Việt Nam đang từng bước số hóa hồ sơ bệnh án, xét nghiệm, hình ảnh chẩn đoán... Tuy nhiên, việc chưa có khung pháp lý để “xác lập quyền sở hữu và sử dụng hợp pháp” dữ liệu y tế khiến nguồn lực quý giá này không thể khai thác thương mại.

Nếu được quản lý chặt chẽ nhưng linh hoạt, dữ liệu y tế Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành “nguyên liệu đầu vào” cho các dự án AI y tế, nghiên cứu dịch tễ, và phát triển thuốc mới – tương tự như cách Ấn Độ và Singapore đang triển khai trên thực tế.

Khởi động mô hình chăm sóc dựa trên giá trị – Xu hướng dài hạn

Dù chưa phổ biến, mô hình Value-Based Care là xu hướng tiềm năng trong cải cách hệ thống y tế tại Việt Nam. Việc tích hợp dữ liệu giữa các nhà cung cấp dịch vụ y tế, công ty bảo hiểm và nhà sản xuất thuốc sẽ giúp tối ưu hóa chi phí, minh bạch hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng chăm sóc.

Tuy nhiên, để triển khai được, Việt Nam cần có hạ tầng dữ liệu quốc gia về y tế, xây dựng khung chính sách về đo lường giá trị điều trị, và các cơ chế thanh toán linh hoạt hơn thay vì chỉ dựa vào định mức bảo hiểm y tế hiện nay. Đặc biệt, việc hình thành hành lang pháp lý về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đặc biệt là dữ liệu cá nhân trong lĩnh vực y tế là cần thiết. Nhưng chúng tôi cũng hết sức quan ngại rằng có thể việc bảo vệ dữ liệu cá nhân nếu không có những ngoại lệ đối với lĩnh vực này nếu không được xem xét kỹ càng và cẩn trọng sẽ là rào cản nhiều hơn là thuận lợi để mô hình này có thể tồn tại và phát triển tại Việt Nam như một xu hướng tất yếu và dài hạn.

Ngành dược phẩm toàn cầu năm 2025 đang bước vào một giai đoạn thay đổi sâu rộng với tốc độ nhanh chóng. Những biến động về công nghệ, pháp lý, chuỗi cung ứng và mô hình chăm sóc y tế đã và đang tạo nên “lực đẩy toàn cầu” mà Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Để tận dụng được cơ hội, ngành dược Việt Nam cần có những bước đi và chiến lược hợp lý để có thể thích nghi với thị trường dược toàn cầu, cụ thể là, các chính sách pháp lý phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế và bối cảnh phát triển ngành của Việt Nam; chiến lược thu hút và sàng lọc nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt nhà đầu tư có giá trị trong lĩnh vực dược, cần có những bước đi khác biệt và khôn ngoan; cùng với việc hạ tầng dữ liệu và năng lực quản trị của Việt Nam đủ hiện đại để có thể đáp ứng với tình hình mới.

Bên cạnh nỗ lực của doanh nghiệp, vai trò của Nhà nước trong việc cải cách “thể chế” và điều phối chiến lược ngành dược là yếu tố quyết định Việt Nam có thể đi cùng làn sóng toàn cầu hay không.

Công ty DUSA Pharmaceuticals đã đạt được thỏa thuận với Bộ Tư pháp Hoa Kỳ (DOJ) liên quan đến hoạt động quảng bá Levulan Kerastick và BLU-U, với khoản thanh toán trị giá 20,75 triệu USD (khoảng 148,51 crore INR). Nguồn: MoneyControl

Phụ lục: Một số thương vụ M&A ngành dược giá trị lớn trên toàn cầu trong Quý 1, 2025

[2] Friendshoring là một thuật ngữ mới, được hiểu là các doanh nghiệp đa quốc gia định tuyến lại chuỗi cung ứng đến các quốc gia được coi là an toàn về mặt chính trị và kinh tế hoặc có rủi ro thấp, để tránh sự gián đoạn trong hoạt động kinh doanh

[6] Tổng giá trị tiềm năng của Thương vụ lên tới 415 triệu đô. Vì ngoài tiền 4,10 usd/cổ phiếu. Cổ đông Checkpoint còn được nhận thêm quyền nhận giá trị bổ sung (CVR) tối đa 0,70 USD/cổ phiếu nếu thuốc cosibelimab được phê duyệt tại châu Âu trong khung thời gian nhất định.

STT	Bên Mua	Bê n Bán	Giá trị thương vụ (USD)	Lĩnh vực	Thời điểm hoàn thành giao dịch	Mô tả giao dịch
1	Johnson & Johnson	Intra-Cellular Therapies	14,6 tỷ	Thần kinh học	Tháng 01/2025	Johnson & Johnson đã đạt thỏa thuận mua lại Intra-Cellular Therapies, một công ty chuyên về các liệu pháp thần kinh, nhằm mở rộng danh mục sản phẩm trong lĩnh vực điều trị rối loạn thần kinh trung ương
2	Eli Lilly	Scorpion Therapeutics	2,5 tỷ	Ung thư	Tháng 1/2025	Eli Lilly đã thông báo việc mua lại Scorpion Therapeutics, nhằm tiếp cận các liệu pháp ung thư tiềm năng đang được phát triển bởi Scorpion
3	GSK	IDRx	1,1 tỷ	Ung thư	Tháng 1/2025	GSK đã đồng ý mua lại IDRx, một công ty phát triển thuốc ung thư, nhằm tăng cường sự hiện diện trong lĩnh vực ung thư
4	AstraZeneca	EsoBiotec	1,0 tỷ	Liệu pháp tế bào in vivo	Tháng 3/ 2025	AstraZeneca đã công bố kế hoạch mua lại EsoBiotec, một công ty công nghệ sinh học của Bỉ chuyên về liệu pháp tế bào in vivo, nhằm tăng cường khả năng điều trị ung thư
5	Sun Pharma	Checkpoint Therapeutics	355 triệu[6]	Miễn dịch và ung thư	Tháng 3/2025	Sun Pharma đã hoàn tất việc mua lại Checkpoint Therapeutics, một công ty chuyên về liệu pháp miễn dịch và điều trị ung thư, nhằm mở rộng danh mục sản phẩm trong lĩnh vực ung thư học

Ngành dược phẩm toàn cầu bước vào giai đoạn chuyển mình và những tác động tới thị trường Việt Nam

Trụ sở