Lý do Bộ Công Thương đề xuất sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP

Nghị định 09/2018/NĐ-CP, ban hành ngày 15/01/2018, là văn bản quy định chi tiết Luật Thương mại và Luật Quản lý ngoại thương về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa của nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài và tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam (“Nghị định 09/2018/NĐ-CP”). Tuy nhiên, sau hơn bảy năm thực thi, Bộ Công Thương đã nhận thấy nhiều bất cập và hạn chế trong quá trình áp dụng nghị định này, dẫn đến nhu cầu sửa đổi để phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội mới, các cam kết quốc tế, và yêu cầu cải cách hành chính. Bài viết này sẽ phân tích những lý do chính khiến Bộ Công Thương đề xuất sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP trong lần này[1].

Trụ sở Bộ Công Thương. Nguồn: Báo Điện tử Chính phủ

1. Đáp ứng các thay đổi trong khung pháp lý

Một trong những lý do chính để sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP là sự thay đổi trong khung pháp lý liên quan, đặc biệt là sự ra đời của Luật Đầu tư 2020. Tài liệu chỉ rõ rằng Nghị định 09/2018/NĐ-CP được xây dựng dựa trên Luật Đầu tư 2014, nhưng đến năm 2020, Quốc hội đã ban hành Luật Đầu tư mới (Luật số 61/2020/QH14), thay thế luật cũ. Luật Đầu tư 2020 đã cập nhật và sửa đổi nhiều quy định liên quan đến điều kiện đầu tư kinh doanh, bao gồm các ngành nghề có điều kiện như hoạt động phân phối và bán lẻ của các tổ chức kinh tế có vốn FDI. Do đó, các quy định tại Nghị định 09/2018/NĐ-CP không còn đảm bảo tính tương thích với Luật Đầu tư 2020, đặc biệt là các điều khoản liên quan đến cấp phép kinh doanh và lập cơ sở bán lẻ.

Ngoài ra, Nghị định 09/2018/NĐ-CP cũng cần được điều chỉnh để phù hợp với các quy định pháp luật khác như Luật Thương mại 2005, Luật Quản lý ngoại thương 2017, Luật Tổ chức Chính phủ 2015, và Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015. Đặc biệt, Nghị định số 146/2025/NĐ-CP, ban hành ngày 12/06/2025, đã quy định rõ hơn về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại, yêu cầu chuyển giao thẩm quyền từ Bộ Công Thương sang Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Việc sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP là cần thiết để đảm bảo sự đồng bộ và thống nhất trong hệ thống pháp luật, đồng thời đáp ứng tinh thần phân cấp, phân quyền theo chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Kết luận số 155-KL/TW ngày 17/05/2025 và Kế hoạch số 447/KH-CP của Chính phủ[2].

2. Thực thi các cam kết quốc tế

Việt Nam là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) và tổ chức quốc tế như WTO, CPTPP, và EVFTA. Các cam kết quốc tế này yêu cầu Việt Nam mở cửa thị trường phân phối và bán lẻ cho các nhà đầu tư nước ngoài, đồng thời đảm bảo các quy định pháp luật trong nước tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế. Bộ Công Thương nhấn mạnh rằng Nghị định 09/2018/NĐ-CP cần được sửa đổi để phù hợp với các cam kết trong các hiệp định này, đặc biệt là EVFTA, nhằm đảm bảo quyền xuất khẩu, nhập khẩu, và phân phối của các tổ chức kinh tế có vốn FDI.

Các tài liệu đề xuất sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP đã đề cập đến yêu cầu kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT - Economic Needs Test) đối với các doanh nghiệp FDI trong lĩnh vực phân phối. Quy trình ENT hiện tại trong Nghị định 09/2018/NĐ-CP được đánh giá là chưa đủ linh hoạt và đôi khi gây khó khăn cho các nhà đầu tư nước ngoài. Việc sửa đổi nghị định sẽ giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư, đồng thời vẫn đảm bảo quyền lợi của các doanh nghiệp trong nước thông qua các tiêu chí kiểm tra ENT được cập nhật phù hợp với thực tiễn.

3. Đáp ứng các yêu cầu phân cấp của chính quyền hai cấp

Một trong những trọng tâm của việc sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP là thực hiện phân cấp, phân quyền theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, như đã được nêu trong Kết luận 155-KL/TW và Kế hoạch 447/KH-CP. Các tài liệu chỉ rõ rằng Bộ Công Thương đã phối hợp với các cơ quan liên quan để rà soát và chuyển giao thẩm quyền cấp Giấy phép kinh doanh và Giấy phép lập cơ sở bán lẻ từ Bộ Công Thương sang Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Điều này phù hợp với tinh thần “địa phương quyết định, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, nhằm tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước và giảm tải cho các cơ quan trung ương[3].

Tuy nhiên, trong quá trình thực thi Nghị định 09/2018/NĐ-CP, một số địa phương, như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, và Đà Nẵng, đã gặp khó khăn trong việc áp dụng các quy định về cấp phép do thiếu nguồn lực hoặc kinh nghiệm thực tiễn của cán bộ thực hiện cấp phép. Việc sửa đổi nghị định sẽ giúp hoàn thiện các quy định về thẩm quyền, trình tự, và thủ tục cấp phép, đồng thời cung cấp hướng dẫn rõ ràng hơn cho các địa phương trong việc quản lý các hoạt động mua bán hàng hóa của tổ chức kinh tế FDI.

4. Khắc phục những bất cập trong thực tiễn

Quá trình thực thi Nghị định 09/2018/NĐ-CP từ năm 2018 đến nay đã bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt trong việc quản lý các cơ sở bán lẻ có vốn FDI. Theo tài liệu của Bộ Công Thương, tính đến năm 2022, Việt Nam có khoảng 1.550 cơ sở bán lẻ có vốn FDI, trong đó có 112 cơ sở quy mô lớn như siêu thị, đại siêu thị, và trung tâm thương mại. Giá trị bán lẻ của các tổ chức kinh tế FDI tăng trưởng mạnh, đạt mức tăng trưởng bình quân 26,9% mỗi năm từ 2018 đến 2022, chiếm khoảng 30% thị phần bán lẻ hiện đại. Tuy nhiên, các quy định hiện hành trong Nghị định 09/2018/NĐ-CP chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý hiệu quả các hoạt động này.

Một số bất cập cụ thể có thể kể đến bao gồm:

Thứ nhất, thủ tục hành chính phức tạp

Quy trình cấp Giấy phép kinh doanh và Giấy phép lập cơ sở bán lẻ theo Nghị định 09/2018/NĐ-CP còn rườm rà, gây khó khăn cho cả nhà đầu tư và cơ quan quản lý. Chẳng hạn như các yêu cầu về hồ sơ và tiêu chí ENT chưa được chuẩn hóa, dẫn đến sự không thống nhất trong cách áp dụng giữa các địa phương, gần như mỗi địa phương lại có một yêu cầu riêng biệt.

Thứ hai, thiếu sự linh hoạt trong quản lý

Nghị định hiện hành chưa có các quy định đủ linh hoạt để điều chỉnh các loại hình kinh doanh mới, như thương mại điện tử hoặc các mô hình bán lẻ hiện đại. Điều này hạn chế khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước trước các doanh nghiệp FDI.

Thứ ba, chưa đảm bảo sự công bằng giữa các doanh nghiệp

Một số quy định trong Nghị định 09/2018/NĐ-CP chưa tạo ra sân chơi công bằng giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI, đặc biệt trong việc tiếp cận thị trường và thực hiện các thủ tục hành chính.

Việc sửa đổi nghị định sẽ tập trung vào việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, chuẩn hóa các tiêu chí ENT, và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước cạnh tranh hiệu quả hơn với các doanh nghiệp FDI, đồng thời vẫn đảm bảo thu hút đầu tư nước ngoài có chọn lọc.

5. Thúc đẩy phát triển thị trường bán lẻ trong nước

Theo các Quyết định số 386/QĐ-TTg ngày 17/03/2021[4] và Quyết định số 1163/QĐ-TTg ngày 17/07/2021[5] của Thủ tướng Chính phủ, trong đó xác định mục tiêu phát triển thị trường trong nước gắn với Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”. Đến năm 2023, mục tiêu là hàng Việt Nam chiếm tỷ lệ trên 85% tại các kênh phân phối hiện đại (trung tâm thương mại, siêu thị, cửa hàng tiện lợi, v.v.). Tuy nhiên, các tổ chức kinh tế FDI hiện đang chiếm khoảng 15% thị phần bán lẻ, và con số này đang tăng nhanh. Việc sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP sẽ giúp tăng cường quản lý nhà nước đối với các hoạt động bán lẻ của doanh nghiệp FDI, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp bán lẻ trong nước phát triển mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

Để thực hiện điều này Dự thảo nghị định mới sẽ tiếp tục kế thừa các quy định còn phù hợp từ Nghị định 09/2018/NĐ-CP, đồng thời bổ sung các quy định mới để thúc đẩy các phương thức phân phối hiện đại, đa dạng hóa các hình thức tổ chức kinh doanh, và nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước. Điều này bao gồm việc hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước xây dựng thương hiệu, mở rộng mạng lưới phân phối, và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

6. Đáp ứng các yêu cầu về cải cách hành chính và phát triển bền vững của quốc gia

Việc sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP cũng nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục, và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư. Dự thảo nghị định mới với định hướng sẽ hoàn thiện các quy định pháp luật để đảm bảo hoạt động liên tục, thống nhất của các cơ quan quản lý nhà nước, đồng thời giảm thiểu các thủ tục hành chính không cần thiết. Điều này sẽ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho cả nhà đầu tư và cơ quan quản lý, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Bên cạnh đó, việc sửa đổi nghị định còn hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, phù hợp với Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030. Dự thảo nghị định nhấn mạnh việc thu hút đầu tư nước ngoài có chọn lọc, ưu tiên các dự án có giá trị gia tăng cao, sử dụng công nghệ tiên tiến, và thân thiện với môi trường. Điều này sẽ góp phần nâng cao chất lượng đầu tư FDI trong lĩnh vực phân phối và bán lẻ, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Việc Bộ Công Thương đề xuất sửa đổi Nghị định 09/2018/NĐ-CP xuất phát từ những yêu cầu cấp thiết về pháp lý, thực tiễn, và chiến lược phát triển kinh tế. Dự thảo nghị định mới, với sáu chương và 48 điều, được kỳ vọng sẽ tạo ra một khung pháp lý toàn diện, đồng bộ, và hiệu quả hơn, góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, và hỗ trợ phát triển kinh tế Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.