Dự thảo Nghị định mới về người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam: sửa đổi cần thiết

Dự thảo Nghị định quy định về người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam, được xây dựng bởi Bộ Nội vụ để thay thế Nghị định số 152/2020/NĐ-CP và Nghị định số 70/2023/NĐ-CP (“Dự thảo”)[1], mang đến nhiều thay đổi và bổ sung quan trọng nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh, và thu hút nhân lực chất lượng cao từ nước ngoài. Bài viết này sẽ phân tích các điểm mới đáng chú ý trong dự thảo, tập trung vào những điều chỉnh về thời gian cấp giấy phép, yêu cầu hồ sơ, phân cấp thẩm quyền, và ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời đánh giá ý nghĩa của những thay đổi này đối với việc quản lý lao động nước ngoài và phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam trong bối cảnh Đảng và Nhà nước Việt Nam đang cải cách môi trường kinh doanh tại Việt Nam.

1. Giảm thời gian cấp giấy phép lao động

Một trong những điểm mới nổi bật của Dự thảo là nỗ lực giảm đáng kể thời gian xử lý thủ tục cấp giấy phép lao động. Theo quy định hiện hành tại Nghị định 152/2020/NĐ-CP, quá trình này có thể mất đến 36 ngày làm việc. Dự thảo đề xuất tích hợp thủ tục báo cáo giải trình nhu cầu sử dụng lao động nước ngoài vào quy trình nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép, qua đó rút ngắn thời gian tối đa thủ tục cấp giấy phép lao động xuống còn 10 ngày làm việc. Việc rút ngắn thời gian cấp giấy phép lao động giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn hơn cho các nhà đầu tư và chuyên gia nước ngoài, đặc biệt trong các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ, tài chính, và chuyển đổi số. Đồng thời việc giảm thời gian cấp phép cũng là bước cải cách cần thiết đáp ứng yêu cầu của Đảng và Nhà nước trong việc tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh tại Việt Nam, cụ thể là việc cắt giảm bớt ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính trong năm 2025. Chưa kể, việc cắt giảm thời gian cấp phép sẽ giúp các doanh nghiệp, tổ chức có liên quan sẽ tiết kiệm thời gian và chi phí, từ đó nhanh chóng triển khai các dự án có sự tham gia của lao động nước ngoài, tạo điều kiện đẩy nhanh các hoạt động kinh doanh trên thực tế.

2. Sửa đổi quy định về giấy khám sức khỏe

Dự thảo Nghị định điều chỉnh quy định về giấy khám sức khỏe, cho phép giấy chứng nhận sức khỏe hoặc giấy khám sức khỏe do cơ quan y tế có thẩm quyền của nước ngoài hoặc Việt Nam cấp đều có giá trị trong thời hạn 12 tháng kể từ ngày cấp đến ngày nộp hồ sơ. Đối với giấy khám sức khỏe do cơ quan Việt Nam cấp, yêu cầu bổ sung là người nước ngoài không mắc các bệnh truyền nhiễm có nguy cơ lây lan cộng đồng, theo hướng dẫn của Bộ Y tế. Việc công nhận giấy khám sức khỏe từ cả cơ quan nước ngoài và Việt Nam giúp giảm gánh nặng cho người lao động nước ngoài, đặc biệt là những người đã thực hiện kiểm tra sức khỏe trước khi đến Việt Nam. Quy định này cũng để đảm bảo an toàn sức khỏe cộng đồng. Yêu cầu kiểm soát các bệnh truyền nhiễm phản ánh sự quan tâm của nhà nước đến việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và nguy cơ dịch bệnh truyền nhiễm đáng báo động kể từ đại dịch Covid 19. Đề nghị sửa đổi này của Bộ Nội vụ sẽ giúp người lao động không phải thực hiện kiểm tra sức khỏe bổ sung nếu giấy tờ còn giá trị, qua đó tiết kiệm chi phí và thời gian.

Điểm cần lưu ý là doanh nghiệp mong muốn sau khi Nghị định này được ban hành, Bộ Y tế sẽ có hướng dẫn cụ thể về danh mục bệnh truyền nhiễm để được công bố rõ ràng và phổ biến rộng rãi, tránh nhầm lẫn trong quá trình thực hiện.

3. Đơn giản hóa yêu cầu lý lịch tư pháp

Dự thảo đề xuất phân loại đối tượng lao động nước ngoài để đơn giản hóa yêu cầu về lý lịch tư pháp. Đối với các nhà quản lý, nhà đầu tư, chuyên gia vào Việt Nam để xử lý tình huống khẩn cấp, Dự thảo cho phép chỉ cần báo cáo với cơ quan có thẩm quyền tại nơi làm việc trước 3 ngày, thay vì phải thực hiện các thủ tục cấp giấy phép lao động hoặc xác nhận không thuộc diện cấp giấy phép. Những trường hợp này cũng được miễn yêu cầu lý lịch tư pháp.

Ngoài ra, đối với các trường hợp xin xác nhận không thuộc diện cấp giấy phép lao động, dự thảo bãi bỏ yêu cầu nộp lý lịch tư pháp và bổ sung các đối tượng được xác nhận, bao gồm những người được các Bộ, cơ quan ngang Bộ xác nhận làm việc trong các lĩnh vực ưu tiên như tài chính, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, và các lĩnh vực phát triển trọng điểm của Việt Nam. Việc loại bỏ yêu cầu lý lịch tư pháp đối với một số nhóm đối tượng giúp giảm rào cản hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các chuyên gia và nhà đầu tư đến làm việc tại Việt Nam. Ngoài ra, quy định mới Dự thảo cho phép xử lý nhanh các tình huống khẩn cấp, chẳng hạn như hỗ trợ kỹ thuật hoặc tư vấn chuyên môn ngắn hạn.

Có thể thấy việc ưu tiên các lĩnh vực chiến lược như chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo thể hiện định hướng rõ ràng của Chính phủ trong việc phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao.

Tuy nhiên, việc miễn lý lịch tư pháp cần đi kèm với cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo an ninh và trật tự xã hội, tránh trường hợp lạm dụng quy định này.

4. Đơn giản hóa điều kiện xác nhận chuyên gia

Dự thảo sửa đổi quy định về điều kiện xác nhận chuyên gia theo hướng đơn giản hơn, với hai thay đổi chính:

Thứ nhất, bổ sung các trường hợp chỉ cần tốt nghiệp đại học để đủ điều kiện làm việc tại Việt Nam trong các lĩnh vực ưu tiên như tài chính, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, hoặc theo các thỏa thuận hợp tác của Chính phủ Việt Nam.

Thứ hai, đối với các lĩnh vực đặc thù (như tài chính, khoa học, công nghệ, giảng viên đại học...), các chuyên gia được các Bộ chuyên ngành (như Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Giáo dục và Đào tạo) xác nhận sẽ được công nhận là chuyên gia và không cần cấp giấy phép lao động.

Việc nới lỏng điều kiện từ yêu cầu kinh nghiệm hoặc bằng cấp cao xuống chỉ cần tốt nghiệp đại học giúp Việt Nam thu hút được nhiều nhân lực trẻ, năng động trong các lĩnh vực mới. Quy định này phù hợp với các thỏa thuận hợp tác song phương hoặc đa phương, tạo điều kiện cho các chuyên gia quốc tế tham gia vào các dự án chiến lược. Quy định ủy quyền cho các Bộ chuyên ngành xác nhận chuyên gia giúp giảm tải cho cơ quan quản lý lao động, đồng thời đảm bảo tính chuyên môn trong quá trình thẩm định.

Điểm cần cải thiện là cần có tiêu chí rõ ràng để các Bộ chuyên ngành xác nhận chuyên gia, tránh tình trạng thiếu nhất quán hoặc thiên vị trong quá trình đánh giá.

Ông Phạm Văn Tuyên phản hồi các kiến nghị của doanh nghiệp. Nguồn: Báo Người lao động

5. Phân cấp thẩm quyền cấp giấy phép

Dự thảo thực hiện phân cấp triệt để thẩm quyền cấp giấy phép lao động. Theo đó, các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, hoặc các Bộ thành lập có thể lựa chọn nộp hồ sơ tại Bộ Nội vụ hoặc cơ quan có thẩm quyền cấp tỉnh. Đối với các nhà sử dụng lao động có văn phòng đại diện hoặc chi nhánh tại nhiều địa phương, họ cũng được phép chọn giải quyết thủ tục tại Bộ Nội vụ để đơn giản hóa quy trình.

Việc Dự thảo cho phép Doanh nghiệp có thể chọn cơ quan quản lý phù hợp với nhu cầu, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại. Hơn nữa, việc phân cấp thẩm quyền cho cấp tỉnh giúp giảm áp lực xử lý hồ sơ tại Bộ Nội vụ, đồng thời nâng cao trách nhiệm của địa phương trong quản lý lao động nước ngoài. Việc phân quyền rõ ràng giúp các địa phương chủ động hơn trong việc thu hút nhân lực nước ngoài, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế của từng khu vực.

Tuy nhiên, để đảm bảo tính thống nhất, cần có hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung và hướng dẫn chi tiết để các địa phương thực hiện đồng bộ quy trình cấp phép, tránh trường hợp mỗi địa phương thực hiện theo một kiểu như hiện nay.

6. Bổ sung thủ tục xác nhận không thuộc diện cấp giấy phép lao động

Dự thảo bổ sung các thủ tục hành chính liên quan đến cấp lại, gia hạn, và thu hồi giấy xác nhận không thuộc diện cấp giấy phép lao động. Điều này nhằm khắc phục tình trạng giấy xác nhận bị hỏng, mất, hoặc hết hạn nhưng không được cấp lại hoặc gia hạn, buộc người lao động phải nộp hồ sơ mới.

Việc bổ sung các thủ tục này giúp đảm bảo quyền lợi của người lao động nước ngoài, đồng thời giảm thiểu tình trạng gián đoạn công việc do vấn đề giấy tờ. Quy định mới phản ánh nhu cầu thực tế, khi nhiều trường hợp giấy xác nhận cần được gia hạn hoặc cấp lại để tiếp tục làm việc hợp pháp.

Nhìn chung, việc quy định rõ các trường hợp thu hồi giúp cơ quan quản lý kiểm soát tốt hơn các trường hợp vi phạm hoặc không còn đủ điều kiện làm việc. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng các thủ tục mới này cần được hướng dẫn cụ thể và tích hợp vào hệ thống trực tuyến để đảm bảo tính tiện lợi cho người sử dụng.

7. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin

Dự thảo nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và cấp giấy phép lao động, bao gồm:

• Cấp giấy phép lao động qua mạng điện tử.
• Xây dựng cơ sở dữ liệu thống nhất về người lao động nước ngoài từ trung ương đến địa phương, kết nối với các cơ sở dữ liệu hành chính khác về công dân nước ngoài tại Việt Nam.

Việc số hóa quy trình cấp phép giúp tăng tính minh bạch, giảm thiểu sai sót, và nâng cao hiệu quả xử lý hồ sơ. Đồng thời, có một cơ sở dữ liệu thống nhất sẽ tạo điều kiện cho việc chia sẻ thông tin giữa các cơ quan, từ đó cải thiện công tác quản lý và giám sát. Yêu cầu ứng dụng công nghệ thông tin phù hợp với thông lệ quốc tế, giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào thị trường lao động toàn cầu, hội nhập với các nguyên tắc và xu hướng phát triển hiện đại của thế giới.

Để triển khai hiệu quả, cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ, đào tạo cán bộ, và đảm bảo an ninh mạng để bảo vệ dữ liệu cá nhân của người lao động.

Dự thảo Nghị định mới về người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam mang đến nhiều điểm mới mang tính đột phá, từ việc rút ngắn thời gian cấp giấy phép, nới lỏng yêu cầu hồ sơ, phân cấp thẩm quyền, đến đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin. Những thay đổi này không chỉ đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính mà còn thể hiện định hướng chiến lược của Việt Nam trong việc thu hút nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy phát triển kinh tế, và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, để đảm bảo tính khả thi, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đầu tư vào hạ tầng, và ban hành hướng dẫn chi tiết để triển khai đồng bộ các quy định mới. Với những điều chỉnh này, Việt Nam đang từng bước xây dựng một môi trường làm việc thông thoáng, thân thiện, và cạnh tranh hơn trong khu vực cũng như trên trường quốc tế.