Doanh nghiệp việt ứng phó với những chính sách thuế quan mới của Hoa Kỳ dưới góc độ pháp lý

Thị trường Hoa Kỳ, với kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam vượt 120 tỷ USD trong năm 2024, không chỉ là “miền đất hứa” mà còn là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Chiếm gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu, Mỹ giữ vai trò trung tâm trong chiến lược thương mại của hàng ngàn doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, khi Tổng thống Donald Trump tái nhậm chức ngày 20/01/2025 và triển khai chính sách “America First” với các biện pháp thuế quan cứng rắn, bên cạnh việc áp thuế trực tiếp đối với một số mặt hàng, một mối đe dọa pháp lý nghiêm trọng khác đã nổi lên, đó là các cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp.

Được đẩy mạnh để bảo vệ ngành sản xuất nội địa Mỹ, những cuộc điều tra này có thể dẫn đến thuế hồi tố, cấm nhập khẩu, và làm sụp đổ thị phần của Việt Nam tại thị trường lớn nhất thế giới. Với thặng dư thương mại Việt – Mỹ ước tính 110 tỷ USD năm 2024, các ngành chủ lực như thép, dệt may, thủy sản, và đồ gỗ đang đối mặt với nguy cơ bị Bộ Thương mại Hoa Kỳ và Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ nhắm đến. Trước bài toán pháp lý phức tạp này, doanh nghiệp Việt Nam cần ứng phó như thế nào để giữ vững vị thế của mình tại thị trường Mỹ? Bài viết này sẽ phân tích thách thức từ chống bán phá giá/ chống trợ cấp và những giải pháp của doanh nghiệp dưới góc độ pháp lý.

Chống bán phá giá/ chống trợ cấp: “Lưỡi dao” pháp lý trên thị trường Mỹ

Mới đây, vào ngày 17/3/2025, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã nhận hồ sơ yêu cầu điều tra chống bán phá giá với hộp nhựa Polypropylene nhập khẩu Việt Nam và điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp với cùng sản phẩm từ Trung Quốc[1]. Đây được xem là đòn giáng mạnh vào các doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm nhựa của Việt Nam.

Dựa trên Đạo luật Thuế quan 1930 (Mục 731 cho chống bán phá giá, Mục 701 cho chống trợ cấp) Mỹ có quyền khởi xướng điều tra khi nghi ngờ hàng hóa nhập khẩu thuộc trường hợp bán phá giá (tức bán dưới giá trị thông thường, gây thiệt hại cho ngành sản xuất nội địa Mỹ) hoặc nhận trợ cấp bất hợp pháp (được chính phủ nước xuất khẩu hỗ trợ (như miễn thuế, vay vốn ưu đãi), tạo lợi thế cạnh tranh không công bằng).

Việt Nam, với vị thế quốc gia có thặng dư thương mại lớn và vai trò trung gian trong chuỗi cung ứng toàn cầu, dễ dàng trở thành mục tiêu cho các cuộc điều tra này. Trong quá khứ các sản phẩm xuất khẩu của Việt nam cũng đã chịu thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp, đơn cử như tôm với mức thuế chống trợ cấp từ 1,69% đến tối đa 196% vào năm 2024[2], tấm pin mặt trời với mức thuế chống bán phá giá từ 21% đến 217%[3].

Giờ đây, với các chính sách thuế chặt chẽ hơn từ Chính quyền Tổng thống Donald Trump, rủi ro cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam từ việc hàng hóa phải chịu các cuộc điều tra chống bán phá giá/ chống trợ cấp là vô cùng lớn.

Những thách thức đối với doanh nghiệp Việt

Các cuộc điều tra chống bán phá giá/ chống trợ cấp đặt ra nhiều thách thức cho doanh nghiệp Việt. Thứ nhất, về quy trình điều tra, sau khi nhận được đơn khởi kiện, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ có 20 ngày để xem xét đơn kiện và ban hành quyết định khởi xướng/hay không khởi xướng điều tra. Trường hợp khởi xướng điều tra, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ gửi cho các doanh nghiệp bị cáo buộc bán phá giá/ nhận trợ cấp bản câu hỏi Lượng và Giá trị. Thời hạn để các doanh nghiệp trả lời thường khoảng 30 ngày. Đây là một thách thức về mặt thời gian đối với các doanh nghiệp Việt, đặc biệt là những doanh nghiệp nhỏ. Thách thức này đến từ việc các doanh nghiệp sẽ phải thu thập một lượng lớn thông tin trong thời gian ngắn, điều này có thể khó được chuẩn bị một cách chỉn chu nếu doanh nghiệp không có sự chuẩn bị từ trước hoặc đã xây dựng được một hệ thống quản lý thông tin khoa học, có hệ thống. Thông tin cần trả lời thường bao gồm giá bán nội địa, giá xuất khẩu, chi phí sản xuất, và nguồn gốc nguyên liệu. Thiếu sót hoặc chậm trễ trong việc nộp hồ sơ có thể dẫn đến kết luận bất lợi, với mức thuế mặc định cao nhất cho doanh nghiệp.

Thứ hai, việc không xây dựng các tiêu chí xác định giá bán một cách rõ ràng cũng là rủi ro của doanh nghiệp khi phải trả lời các câu hỏi từ Bộ Thương mại Hoa Kỳ. Theo đó, nếu không có căn cứ cụ thể cho việc xác định giá bán hàng hóa, dẫn đến việc giá bán thấp hơn đáng kể so với giá bán tại thị trường của nước thay thế, doanh nghiệp Việt sẽ có khả năng cao bị áp thuế chống bán phá giá.

Thứ ba, hậu quả pháp lý từ việc bị áp thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp là cực kỳ nặng nề, bởi thời kỳ điều tra thiệt hại thường lùi về trước một khoảng khá dài, do đó, nếu có kết luận về việc có hành vi bán phá giá hoặc nhận trợ cấp, doanh nghiệp hoàn toàn có khả năng bị áp thuế hồi tố cho giai đoạn bị điều tra thiệt hại trước đó. Ngoài ra, có thể kể đến các hậu quả đi kèm như lệnh cấm nhập khẩu nếu có hành vi vi phạm nghiêm trọng.

Những giải pháp doanh nghiệp có thể tính đến

Điều chỉnh hoạt động kinh doanh

Việc điều chỉnh hoạt động kinh doanh được xem là giải pháp nội tại mà doanh nghiệp có thể tự mình thực hiện được để ứng phó với các cuộc điều tra chống bán phá giá/ chống trợ cấp của Mỹ. Theo đó, doanh nghiệp cần có các tiêu chí xác định cơ cấu giá bán một cách rõ ràng căn cứ vào các quy định của Luật Giá 2024, đồng thời tiến hành khảo sát liên tục về giá bán tại thị trường Mỹ của hàng hóa đến từ các thị trường tương tự Việt Nam để có phương án điều chỉnh giá linh hoạt và hợp lý.

Tiếp đó, việc kiểm soát nguồn nguyên liệu đầu vào chặt chẽ cũng sẽ giúp doanh nghiệp tránh được các cáo buộc về trung gian thương mại. Theo đó, việc lập bảng giải trình quy trình sản xuất để chứng minh chuyển đổi đáng kể theo Thông tư 05/2018/TT-BCT có thể là giải pháp lâu dài mà doanh nghiệp cần tính đến.

Ngoài ra, yêu cầu về lưu trữ hồ sơ, đặc biệt là các tài liệu về kế toán (hợp đồng mua nguyên liệu, hóa đơn đầu vào,…) cũng cần được doanh nghiệp đặc biệt quan tâm và tuân thủ, khi mà những yêu cầu này đều đã được quy định cụ thể tại Luật Kế toán. Việc thay đổi từ những khâu cơ bản trong hoạt động cũng sẽ giúp doanh nghiệp thuận lợi hơn cho quá trình thu thập, tổng hợp và cung cấp bằng chứng chống lại các cáo buộc dành cho mình.

Lưu ý đến quyền tự bảo vệ theo luật thương mại quốc tế

Mặc dù đã xuất khẩu hàng hóa tại thị trường Mỹ, không ít các doanh nghiệp Việt vẫn còn khá xa lạ với khái niệm điều tra chống bán phá giá hay chống trợ cấp. Điều này dẫn đến việc doanh nghiệp không nhận biết được đầy đủ các quyền mà mình có thể được hưởng/ được thực hiện trong quá trình điều tra.

Nộp hồ sơ đúng hạn là một trong những quyền, đồng thời cũng là nghĩa vụ của doanh nghiệp. Như đã đề cập ở trên, khi hết thời hạn nộp hồ sơ và trả lời các câu hỏi trong bản câu hỏi Lượng và Giá trị, doanh nghiệp gần như tự mình tước bỏ đi quyền được giải trình của mình.

Ngoài ra, doanh nghiệp bị điều tra cũng có thể trực tiếp đăng ký tham gia phiên điều trần công khai của Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ để trình bày bằng chứng pháp lý (báo cáo tài chính, hóa đơn) để chứng minh không gây thiệt hại cho ngành sản xuất Mỹ. Điều này là được phép theo quy định tại Điều 6 của Hiệp định thực thi điều VI của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại - GATT (1994).

Trong khi đó, nếu thuộc diện bị điều tra chống trợ cấp, doanh nghiệp có thể cung cấp các chứng cứ chứng minh những khoản trợ cấp mình nhận được (nếu có) là hợp pháp, xuất phát từ các quy định của pháp luật Việt Nam và không nhằm gây bất lợi cho thị trường Mỹ, cụ thể như các quy định tại Nghị định 57/2021/NĐ-CP về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ hoặc các quy định ưu đãi, hỗ trợ khác.

Tìm kiếm hỗ trợ từ cơ quan có thẩm quyền

Ngoài các giải pháp mang tính nội tại như trên, khi thuộc diện bị điều tra chống bán phá giá/ chống trợ cấp, doanh nghiệp cũng có thể tìm kiếm sự hỗ trợ bằng cách thông báo cho Bộ Công thương, đây là một trong những giải pháp đã được quy định tại Nghị định 10/2018/NĐ-CP. Theo đó, Bộ Công thương tùy vào từng trường hợp sẽ có các phương án để trao đổi với Mỹ, hỗ trợ cung cấp hồ sơ trong quá trình điều tra hoặc xa hơn là việc xây dựng phương án bồi thường, tìm kiếm biện pháp trả đũa hoặc khởi kiện.

Ngoài ra, việc tham gia, liên kết với các doanh nghiệp trong cùng ngành nghề cũng sẽ là giải pháp doanh nghiệp nên lưu tâm, bởi tiếng nói, sự hỗ trợ của một cộng đồng sẽ giúp doanh nghiệp có thêm nhiều kinh nghiệm trong quá trình điều tra.   

Tóm lại, bên cạnh mối lo ngại về việc áp thuế trực tiếp đối với một số mặt hàng, rủi ro từ việc bị điều tra chống bán phá giá/ chống trợ cấp sẽ là mối nguy thường trực cho doanh nghiệp. Để giảm thiểu tác động tiêu cực từ các cuộc điều tra, việc chủ động ứng phó ngay tại thời điểm này là cần thiết dành cho các doanh nghiệp xuất khẩu, với mong muốn giữ vững một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của mình.

Luật sư Nguyễn Nhật Dương

Công ty Luật TNHH HM&P

Xem thêm: Chính sách thuế quan mới của Mỹ: Ứng phó nhìn từ góc độ pháp lý